Zacznijmy od naturalnych mechanizmów zatrzymywania wody w skórze.
Aby zadbać o prawidłowe nawilżenie skóry należy dopilnować, by woda dostarczana przez jej spożycie nie odparowywała nadmiernie. Naturalna barierą dla skóry jest jej warstwa rogowa. Natomiast na naturalne mechanizmy zatrzymania wody w skórze mają wpływ:
- prawidłowy skład chemiczny warstwy rogowej
- przestrzenna organizacja cementu międzykomórkowego warstwy rogowej
- odpowiednie stężenie hydrofilowych składników naturalnego czynnika nawilżającego NMF
Okluzja – zjawisko, w którym naturalny proces odparowywania wody ze skóry zostaje zatrzymany lub zmniejszony przez substancje na nie nałożone. Takie działanie mają m.in. kremy natłuszczające, maści, maski alginianowe, parafinowe stosowane w pielęgnacji skóry stóp. Okluzja ciągła powoduje całkowite zahamowanie odparowywania wody ze skóry (TEWL=0) Stan ten ma wpływ na procesy zachodzące w skórze np. zwiększenie przepuszczalności cementu międzykomórkowego i rozpulchnienie warstwy rogowej spowodowane gromadzeniem się wody.
Niestety istnieją zjawiska np. zaburzeń tworzenia się warstwy rogowej (Atopowe zapalenie skóry, łuszczyca) gdzie mogą pojawiać się konsekwencje oddalone w czasie. Następuje znaczne pogorszenie właściwości barierowych skóry. W przypadku zdrowej skóry podobne konsekwencje może przynieść zbyt częste stosowanie pełnej okluzji. Dlatego w zabiegu pielęgnacyjnym okluzja nie powinna trwać więcej niż kilkanaście minut i nie należy stosować jej częściej niż 2 razy w tygodniu, aby nie zaburzyć fizjologicznej ucieczki wody.
Hydrofilowe ((wodolubność) to skłonność cząsteczek chemicznych do łączenia się z wodą.) składniki rozmiękczające i rozpulchniające zrogowacenia.
Mocznik (INCI: Urea) o moczniku pisałam już w osobnym artykule https://podologiabielsko.net.pl/2020/03/05/mocznik-w-kremach-do-stop-czyli-mniej-znaczy-wiecej/
Alantoina (INCI: Alantoin) jest pochodną mocznika. Naturalnie występuje w komórkach roślinnych m.in. łupiny i owoce kasztanowca, żywokost lekarski oraz w komórkach zwierzęcych. Jest otrzymywana syntetycznie. Działanie alantoiny jest uzależnione od jej stężenia. Wyższe stężenie oddziałuje na skórę keratolitycznie (rozpuszczająco zrogowaciałą warstwę naskórka), natomiast niższe wygładzająco i zmiękczająco. Bardzo trudno jest otrzymać preparat kosmetyczny o wysokiej zawartości alantoiny. Z tego powodu wykorzystuje się jej wartości nawilżające oraz zmiękczające. Alantoina przyspiesza gojenie się ran.
Hydrofobowe (skłonność cząsteczek chemicznych do odpychania od siebie cząsteczek wody) substancje błonotwórcze
Substancje te działają okluzyjnie, ograniczają ucieczkę wody i zwiększają nieprzepuszczalność warstwy rogowej i chronią w ten sposób skórę przed odwodnieniem. Są stosowane w emulsjach typu W/O (woda w oleju) lub w produktach z minimalną zawartością wody.
- preparaty natłuszczające EMOLIENTY, wspomagają odbudowę płaszcza hydrolipidowego naskórka i dzięki temu utrzymują one prawidłowe nawilżenie. Substancje lipofilowe ( skłonność cząsteczek chemicznych do rozpuszczania się w tłuszczach, olejach oraz rozpuszczalnikach niepolarnych) po nałożeniu na powierzchnię skóry tworzą film, który zmniejsza odparowywanie wody lub penetrują do warstwy rogowej, gdzie uzupełniają braki cementu międzykomórkowego.
Wskazania do stosowania emolientów:
- Mała aktywność gruczołów łojowych – np. stopy
- Schorzenia przebiegające z zaburzeniami bariery naskórkowej np. atopowe zapalenie skóry, łuszczyca, rybia łuska
- uszkodzenia i nieprawidłowości w strukturze cementu międzykomórkowego wynikające z kontaktu ze środkami powierzchniowo czynnymi, wpływu promieniowania UV, nadużywania alkoholu, nieprawidłowo dobranych kosmetyków, działania leków itp.
- Niewykształcone w pełni struktury barierowe u noworodków i niemowląt.
Jakie więc substancje lipofilowe są polecane i kiedy?
Nadmierna suchość naskórka i skłonność do tworzenia się hiperkeratoz:
- woski (cerezyna, ozokeryt)
- węglowodory o wysokich temperaturach topnienia (skwalen, składniki oleju parafinowego i wazeliny)
- triglicerydy (pochodzące z naturalnych olejów i wosków)
- woski pochodzenia zwierzęcego ( wosk pszczeli, spermacet, lanolina)
- woski pochodzenia roślinnego (karnauba, kandelia, jojoba)
- woski syntetyczne (mirystynian izopropylu, palmitynian cetylu, palmitynian izopropylu)
Należy zaznaczyć, że ciekłe woski mogą zmieniać właściwości innych substancji filmotwórczych, nie dają uczucia lepkości i tłustości.
Regulatory lipidowego cementu międzykomórkowego
Zadaniem substancji lipidowych jest uzupełnienie braków i niedoborów w strukturach cementu międzykomórkowego, w którego skład wchodzą: ceramidy, sterole, wolne kwasy tłuszczowe, triglicerydy.
Które to substancje?
- ceramidy
- pseudoceramidy
- skwalen
- sterole
- wolne kwasy tłuszczowe
- produkty hydrolizy emolientów o budowie estrów
- NNKT (niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe) kwas linolowy (szczególnie w przypadku bardzo suchej skóry)
Niskocząsteczkowe substancje hydrofilowe
Niskocząsteczkowe substancje hydrofilowe są wytwarzane przez większość organizmów żywych w celu ochrony przed stresem osmotycznym. Mają one zdolność utrzymania odpowiedniego ciśnienia osmotycznego w roztworach, a wiele z nich przenika przez błony biologiczne. Często wykazują wysoką higroskopijność (zdolność niektórych substancji do wchłaniania wilgoci lub wiązania się z wodą). Dzięki swoim właściwościom zatrzymują wodę na powierzchni skóry.
W ludzkim naskórku taką rolę pełni NMF – naturalny czynnik nawilżający, w którego skład wchodzą:
- aminokwasy (glicyna, alanina, seryna) – w kosmetykach są stosowane w postaci mieszanin i łączone są często z cukrami, działają nawilżająco powierzchniowo
- kwas pirolidonokarboksylowy PCA – w kosmetykach występuje w formie soli sodowej lub potasowej.
- mleczany
- mocznik
Do najczęściej stosowanych w preparatach pielęgnacyjnych niskocząsteczkowych substancji nawilżających należą:
- Pantenol – (INCI Panthenol) inaczej prowitamina B5 – w kosmetykach jako stabilna forma. Łatwo wnika w barierę naskórkową i struktury paznokci. Zmniejsza TEWL, silnie nawilża, zmiękcza i uelastycznia naskórek. Ma kojący wpływ na podrażnienia i zaczerwienienia skóry. Działa regenerująco na skórę oraz zniszczone czy przesuszone paznokcie. Wykazuje działanie antybakteryjne i konserwujące.
- Glikol propylenowy (INCI Propylene Glycol) Zwiększa uwodnienie warstwy rogowej naskórka i płynność cementu międzykomórkowego. Poprawia wnikanie do warstwy rogowej innych substancji czynnych. W preparatach do stóp stosuje sie także GLIKOL BUTYLENOWY I HEKSYLENOWY, wykazują działanie bardzo podobne do glikolu propylenowego.
- Gliceryna (INCI Glycerin) Substancja pochodzenia naturalnego. Po aplikacji na skórę wnika w warstwę rogową i działa przyciągając i zatrzymując wodę. Działa osmotycznie. Poprawia wnikanie innych substancji. Zwiększa płynność cementu komórkowego, a także błon komórkowych.
- Hydroksykwasy o niskiej masie cząsteczkowej
- alfahydroksykwasy AHA ( glikolowy, mlekowy, cytrynowy, winowy, jabłkowy
Powodują rozluźnienie i rozpulchnienie struktur cementu międzykomórkowego. W zależności od ich stężenia mają działanie nawilżające lub eksfoliacyjne (złuszczające, peelingujące, eksfoliacja polega na kontrolowanym niszczeniu warstwy naskórka przy pomocy biologicznych bądź chemicznych substancji). W niskich stężeniach polepszają elastyczność naskórka, natomiast w większych powodują jego złuszczanie. Jeśli hydroksykwasy tworzą sole to mają zdolność przyciągania i wiązania wody. Działanie soli hydroksykwasów ogranicza się tylko do nawilżania.
Hydrofilowe substancje błonotwórcze
Mają działanie filmotwórcze na skórze. Należą do nich makrocząsteczki biologiczne tj. poliwęglowodany i proteiny, które po odparowaniu wody pozostawiają na skórze warstwę ochronną. Poliwęglowodany otrzymywane z alg zawierają kwasy uronowe, natomiast uzyskiwane z aloesu zawierają glukomannany, które mogą wykazywać działanie biologiczne. Są to związki, które zazwyczaj wpływają na zwiększenie lepkość i kleistość, oraz NIESTETY RÓWNIEŻ ZWIĘKSZAJĄ PODATNOŚĆ NA ZAKAŻENIE MIKROBIOLOGICZNE.
Z kosmetycznego punktu widzenia jednym z najlepszych środków nawilżających, chroniących skórę przed wysychaniem jest polisacharyd należący do glikozaminoglikanów GAG – KWAS HIALURONOWY HA.
Aby zrozumieć mechanizm działania kwasu hialuronowego muszę przedstawić jego masę cząsteczkową, która wynosi 102 – 104 kDa, dlatego nawet najmniejsza cząsteczka nie przenika przez naskórek! (granica przepuszczalności dla zdrowej skóry to 3 kDa). Jednak jedna cząsteczka HA jest w stanie związać 250 cząsteczek wody, a ilość 1 g może zatrzymać nawet około 6% wody. Jako substancja biozgodna po zastosowaniu nie wywołuje niepożądanych reakcji tj. alergii, podrażnień, zaczerwienienia.
Badania pokazują, że najmniejsze cząsteczki HA mają działanie regeneracyjne uszkodzonego naskórka. W kosmetykach stosowane są hydrolizaty HA i ich działanie zależy od masy cząsteczkowej:
- 100 – 400 kDa – działanie nawilżające i słabo filmotwórcze
- 400 – 600 kDa – działanie nawilżające i mocno filmotwórcze
- 600 kDa < – działają filmotwórczo
PROTEINY
Stosowane w preparatach do stóp są to najczęściej peptydy pochodzenia zwierzęcego (kolagen, elastyna, keratyna, jedwab) oraz roślinnego (migdały, soja, ziarna zbóż). Substancje te mają zdolność wiązania różnych innych związków chemicznych i tworzenia filmu na powierzchni skóry.
